Co to jest dyspepsja i jakie są jej przyczyny?
Słowo dyspepsja pochodzi z języka greckiego i oznacza dosłownie złe trawienie.
Terminem tym oznacza się zespół objawów polegających na występowaniu więcej niż jednej z następujących dolegliwości: poposiłkowego uczucia pełności, wczesnego uczucia sytości, bólu lub uczucia pieczenia w nadbrzuszu.
Dyspepsję można zasadniczo podzielić na organiczną (czyli wtórną do innej choroby) i czynnościową.
Przyczynami dyspepsji organicznej są określone choroby (choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy, choroba refluksowa przełyku, rzadziej przewlekłe zapalenie trzustki czy dróg żółciowych, dyspepsja może też być objawem nowotworu, szczególnie raka żołądka). Dyspepsja bywa też działaniem niepożądanym niektórych leków przyjmowanych przewlekle, jak np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych, leków przeciwreumatycznych, preparatów żelaza i potasu, niekiedy antybiotyków.
Jeżeli nie udaje się wykryć żadnej choroby lub innego czynnika powodującego dyspepsję, lekarz ustala rozpoznanie dyspepsji czynnościowej.
Przyczyny dyspepsji czynnościowej nie są wyjaśnione. Przyjmuje się różne hipotezy (np. zaburzona kurczliwość pewnych odcinków przewodu pokarmowego, osłabiona reakcja przewodu pokarmowego na pewne bodźce zewnętrzne i inne).
Obecnie wyróżnia się dwie kategorie dyspepsji czynnościowej – zespół zaburzeń poposiłkowych i zespół bólu w nadbrzuszu.
Jak często występuje dyspepsja?
Dyspepsja występuje bardzo często, na całym świecie. Uważa się, że 20–30% populacji miewa okresowo (częściej) lub stale (rzadziej) opisywane dolegliwości. U około 40% wykrywa się konkretne (wyżej wymienione) przyczyny, a większość (ok. 60%) traktuje się jako osoby cierpiące na dyspepsję czynnościową.
Jak się objawia dyspepsja?
Dyspepsja charakteryzuje się występowaniem więcej niż jednej z następujących dolegliwości: poposiłkowego uczucia pełności, wczesnego uczucia sytości, bólu lub uczucia pieczenia w nadbrzuszu.
Objawy powyższe mają charakter przewlekły – trwają co najmniej 3 miesiące (niekoniecznie w stałym codziennym nasileniu, ale objaw musi być uciążliwy, czyli taki, który wpływa na zwykłą aktywność). Jeżeli objawy te trwają nieprzerwanie kilka godzin czy dni, nie używa się wówczas dla ich określenia pojęcia dyspepsji.
Co robić w razie wystąpienia objawów?
Ból w środkowym nadbrzuszu, względnie wspomniany wcześniej dyskomfort w tej okolicy, jest uczuciem przykrym, ale na ogół niezbyt mocno nasilonym, tak że dopiero po paru tygodniach czy miesiącach pacjent zdaje sobie sprawę, że dzieje się z nim coś niedobrego i umacnia się w nim przekonanie o konieczności pozbycia się dolegliwości. Wizyta u lekarza rodzinnego jest wówczas jak najbardziej wskazana. Na tym etapie nie mają sensu poszukiwania lekarza specjalisty (gastroenterologa), a tym bardziej wzywanie pogotowia czy zgłaszanie się do szpitala.
Jak lekarz ustala rozpoznanie dyspepsji?
Dokładnie zebrany wywiad, czyli spokojna i rzeczowa rozmowa lekarza z pacjentem, potrafi wiele wyjaśnić (choroby współistniejące, przyjmowanie leków itp.), ale na ogół nie rozstrzyga, czy mamy do czynienia z dyspepsją organiczną, czy też czynnościową. Zwykle proponuje się badanie endoskopowe przełyku, żołądka i dwunastnicy. Należy je wykonać pilnie, jeżeli dyspepsji towarzyszą tzw. objawy alarmowe (niezamierzona utrata masy ciała, nocne bóle brzucha, żółtaczka, krwawienie z przewodu pokarmowego, niedokrwistość, zaburzenia połykania, wymioty lub guz w nadbrzuszu) oraz u pacjentów po 45. roku życia.
Pomocne jest także badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej. Badania morfologiczne i biochemiczne krwi niewiele wnoszą do rozpoznania. Badanie serologiczne krwi na obecność Helicobacter pylori (często wykonywane przez samych pacjentów dzięki intensywnej promocji medialnej) nie jest przydatne, bo nie świadczy o aktualnym zakażeniu tą bakterią, a ponadto jej rola w powstawaniu dyspepsji nie jest wcale pewna.
U dzieci wskazaniem do pogłębienia diagnostyki jest występowanie tzw. objawów alarmujących (m.in.: zaburzeń połykania, krwawienia z przewodu pokarmowego, bólu budzącego dziecko, przewlekłej biegunki, zmian okołoodbytniczych, zahamowania tempa wzrostu, opóźnień dojrzewania itp.).
Jakie są sposoby leczenia dyspepsji?
W dyspepsji organicznej leczenie polega na wyleczeniu choroby będącej przyczyną dyspepsji lub odstawieniu leków powodujących dolegliwości.
Nie ma jednolitego schematu leczenia dyspepsji czynnościowej. Stosuje się następujące sposoby leczenia.
Tryb życia i dieta
Lekarz zwykle zaczyna od udzielenia kilku porad dotyczących trybu życia i sposobu odżywiania:
- unikanie pośpiesznego przyjmowania obfitych posiłków, należy spożywać często małe porcje, bez pośpiechu,
- spożywanie posiłków 3–4 razy dziennie, ostatni posiłek nie krócej niż 3 godziny przed snem
- unikanie potraw i napojów, które wywołują lub nasilają objawy dyspepsji (np. pokarmów tłustych i ostro przyprawionych)
- zaprzestanie palenia tytoniu.
Zalecane są także pewne leki ziołowe: siemię lniane, dziurawiec, karczochy, mięta (ale nie przy zgadze).
Leczenie farmakologiczne
We właściwej farmakoterapii zaleca się:
- leki hamujące wydzielanie kwasu solnego (inhibitory pompy protonowej, np. omeprazol, pantoprazol, lanzoprazol i esomeprazol) lub blokery receptorów histaminowych (ranitydyna, famotydyna)
- leki prokinetyczne (itopryd)
- leki rozkurczowe u pacjentów, u których dominującym objawem jest ból
- leki przeciwdepresyjne u osób, u których powyższe leczenie jest nieskuteczne.
Ponadto w czynnościowej dyspepsji można stosować psychoterapię.
Należy zaznaczyć, iż omówione tu leczenie jest typowym leczeniem objawowym (zmniejszającym czy łagodzącym objawy) a nie leczeniem przyczynowym – bo, jak wspomniano wyżej, przyczyny dyspepsji czynnościowej nie są znane.
Są pacjenci, którym żadne wyżej wymienione leki nie pomagają – wtedy forsowanie leczenia farmakologicznego jest bezcelowe. Lekarz powinien jeszcze raz zastanowić się nad rozpoznaniem, a niekiedy poprzestać tylko na psychoterapii i „eksperymentach” dietetycznych. Pacjenci często sami (bez inspiracji lekarskiej) narzucają sobie bardzo rygorystyczne diety. Twierdzą na przykład, że jedyne potrawy, które im nie szkodzą, to suche bułki i woda. Jednak racjonalnych podstaw do takich zachowań nie ma.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie dyspepsji?
U części pacjentów dolegliwości po kilku miesiącach czy latach mijają – i to często niezależnie od tego, czy przyjmowali jakieś leki. U innych trwają w różnym nasileniu przez wiele lat. Są też osoby, którym objawy dyspeptyczne towarzyszą przez całe (czasem bardzo długie) życie. Z bardzo dużym prawdopodobieństwem można powiedzieć, że dyspepsja czynnościowa nie skraca życia i nie jest wstępem do żadnej groźnej, organicznej choroby. Na pewno w jakiejś mierze upośledza ona jakość codziennego funkcjonowania, ale nie powinna wpływać na aktywność życiową (zawodową) i nie stanowi podstawy do ubiegania się o urlopy zdrowotne czy renty inwalidzkie.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?
W wypadku utrzymywania się czy powtarzania objawów, kontakt z lekarzem rodzinnym (4–6 razy w roku) jest jak najbardziej wskazany. Dodatkowe badania kontrolne (endoskopia, USG) mogą okazać się konieczne, ale zwykle ich zbyt częste powtarzanie jest niepotrzebne.
Należy przestrzegać zaleceń lekarza, co na ogół jest pomocne.
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
Nie znając przyczyn, trudno zalecać konkretny sposób postępowania. W życiu rodzinnym zaleca się nie rozmawiać o swoich dolegliwościach przy dzieciach – mogą one nieumyślnie naśladować rodziców i zgłaszać podobne dolegliwości.
(źródło: https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/zoladek/50640,dyspepsja)