Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa)

Co to jest wrzodziejące zapalenie jelita grubego i jakie są przyczyny choroby?

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (łac. colitis ulcerosa, ang. ulcerative colitis) należy do tzw. nieswoistych chorób zapalnych jelit. W przebiegu choroby proces zapalny obejmuje błonę śluzową i podśluzową jelita grubego. W większości przypadków wrzodziejące zapalenie jelita grubego ma przebieg przewlekły, a długie okresy remisji są przerywane ostrymi nawrotami.

Objawy pojawiają się po raz pierwszy zwykle między 15. a 25., a rzadziej między 55. a 65. rokiem życia.

Dokładna przyczyna choroby nie jest znana. We wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego obserwuje się aktywację układu immunologicznego z naciekiem błony śluzowej przewodu pokarmowego przez liczne komórki odpowiedzi immunologicznej, ale antygen wyzwalający te zjawiska pozostaje nieznany. Czynnikami wywołującymi nieprawidłową odpowiedź immunologiczną mogą być antygeny pokarmowe i zwykle niepatogenne drobnoustroje.

Jak często występuje wrzodziejące zapalenie jelita grubego?

W krajach Europy zachorowalność na wrzodziejące zapalenie jelita grubego wynosi ok. 10 przypadków na 100 000 ludności rocznie. Zachorowalność w Polsce szacuje się na około 700 przypadków rocznie. 15% krewnych pierwszego stopnia osób chorujących na nieswoiste choroby zapalne jelit również cierpi na te choroby; ryzyko zachorowania wynosi 8,9% u potomstwa, 8,8% u rodzeństwa i 3,5% u rodziców. Częstość występowania wrzodziejącego zapalenia jelita grubego u krewnych osób cierpiących na chorobę Leśniowskiego i Crohna również jest zwiększona.

Jak się objawia wrzodziejące zapalenie jelita grubego?

Dominującym objawem colitis ulcerosa jest biegunka, często krwista. Stolec może być oddawany często, ale o małej objętości, co jest wynikiem zmian zapalnych w odbytnicy. Często obserwuje się również: ból brzucha (zwykle w dolnym lewym kwadrancie brzucha lub w odbytnicy), gorączkę, osłabienie i zmniejszenie masy ciała.

W przypadku zajęcia samej odbytnicy może się pojawić tylko krwista biegunka z towarzyszącym niekiedy silnym parciem, bólem i nietrzymaniem stolca. U starszych pacjentów sporadycznie może występować zaparcie jako wynik skurczu odbytu.

U większości chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego choroba przebiega łagodnie. Jedynymi objawami mogą być: biegunka i krwawienie. Nie stwierdza się także żadnych nieprawidłowości w badaniu fizykalnym. Choroba o średniej aktywności, która występuje u około 1/3 pacjentów, charakteryzuje się 5–6 krwistymi stolcami dziennie, bólami brzucha, tkliwością powłok brzucha, podwyższoną temperaturą i osłabieniem.

Ciężki przebieg dotyczy około 20% chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego i objawia się oddawaniem ponad 6 krwistych stolców dziennie, znacznym osłabieniem, zmniejszeniem masy ciała, wysoką temperaturą, zwiększeniem częstotliwości rytmu serca, obniżeniem ciśnienia tętniczego, znaczną tkliwością w obrębie jamy brzusznej, osłabieniem perystaltyki, niedokrwistością i małym stężeniem albumin w surowicy. Wzdęcie brzucha w ciężkiej postaci choroby może nasuwać podejrzenie toksycznego rozdęcia jelita grubego.

W chorobach zapalnych jelit występują także objawy pozajelitowe dotyczące skóry, stawów i oczu. Mogą im towarzyszyć także inne bardzo rzadkie choroby autoimmunologiczne, takie jak zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa czy stwardniające zapalenie dróg żółciowych.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów?

W przypadku krwawienia z przewodu pokarmowego, nawracającej biegunki, bólów brzucha, gorączki lub niewyjaśnionego i niezamierzonego zmniejszenia masy ciała należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu w celu przeprowadzenia odpowiedniej diagnostyki.

Osoby, u których rozpoznano wrzodziejące zapalenie jelita grubego, i u których wystąpiło zaostrzenie objawów choroby, powinny niezwłocznie zgłosić do lekarza, który zadecyduje o konieczności leczenia szpitalnego lub o kontynuacji terapii w warunkach ambulatoryjnych. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego o ciężkim przebiegu może prowadzić do wystąpienia zagrażających życiu powikłań. Nasilone krwawienia z przewodu pokarmowego może prowadzić do znacznej niedokrwistości i konieczności przetoczenia krwi. Może dojść do rozszerzenia się światła jelita i tzw. toksycznego rozdęcia okrężnicy.

Toksyczne rozdęcie okrężnicy

Objawami tego powikłania są: gorączka >38°C, tętno >120/min, liczba białych krwinek >10 500/µl, odwodnienie, zaburzenia świadomości, zaburzenia elektrolitowe, obniżenie ciśnienia tętniczego, wzdęcie oraz ból i osłabiona perystaltyka. Toksyczne rozdęcie okrężnicy występuje zwykle u chorych z zajęciem całego jelita grubego, w niedługim czasie od zachorowania. Perforacja jelita grubego może wikłać toksyczne rozdęcie jelita grubego bądź występować niezależnie w ciężkiej postaci choroby.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie?

Na początku diagnostyki nieswoistych chorób zapalnych jelit należy wykluczyć infekcyjną przyczynę objawów. Trzeba zbadać kał w poszukiwaniu leukocytów, a także wykonać z niego posiew i hodowlę w kierunku CampylobacterShigellaSalmonellaYersinia i innych drobnoustrojów oraz badania w kierunku Clostridium difficile.

Badaniem, które pozwala na ustalenie ostatecznego rozpoznania i ocenę rozległości zmian, jest endoskopia jelita grubego z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego (zob. ryc.). W przebiegu choroby zmiany zapalne rozpoczynają się w odbytnicy i w sposób nieprzerwany rozciągają się w kierunku pozostałych odcinków jelita grubego. Łagodna postać choroby charakteryzuje się powierzchownymi nadżerkami, zatarciem rysunku naczyniowego błony śluzowej, jej granulowaniem, kruchością i wysiękiem zapalnym. W ciężkiej postaci mogą dominować głębokie owrzodzenia i obszary obnażonej błony śluzowej, pozbawionej nabłonka. Postać przewlekła choroby charakteryzuje się wygładzeniem fałdów błony śluzowej i rozwojem pseudopolipów zapalnych.

Pseudopolipy nie są zmianami przedrakowymi i nie muszą być usuwane w ramach profilaktyki raka jelita grubego.

Diagnostyka obrazowa (zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej, tomografia komputerowa, ultrasonografia jamy brzusznej) służy do diagnostyki zmian pozajelitowych i powikłań colitis ulcerosa.

W badaniu histopatologicznym materiału biopsyjnego z jelita grubego za wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego przemawiają: kręty przebieg i atrofia krypt, ostry i przewlekły naciek zapalny błony podstawnej oraz kosmkowa powierzchnia błony śluzowej.

Jakie są sposoby leczenia?

Preparaty kwasu 5-aminosalicylowego (5-ASA – mesalazyna, sulfasalazyna) wykorzystuje się w przede wszystkim w leczeniu łagodnych i średnich rzutów choroby. Oprócz tabletek mamy do dyspozycji także inne postacie 5-ASA: wlewki i czopki doodbytnicze są skuteczne w leczeniu zajęcia odbytnicy i esicy.

Doustnie przyjmowane glikokortykosteroidy (prednizon) są skutecznymi lekami w umiarkowanym wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego i pozwalają na uzyskanie poprawy w ciągu 3 tygodni. Podawany dożylnie metyloprednizolon stosuje się u chorych hospitalizowanych z powodu ciężkiego rzutu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.

Leki immunosupresyjne (azatiopryna i merkaptopuryna) – ich stosowanie jest wskazane w pewnych sytuacjach klinicznych, takich jak oporność na leczenie glikokortykosteroidami, a ponadto w celu zmniejszenia dawek podawanych glikokortykosteroidów oraz gdy występują ich ciężkie działania niepożądane.

W ciężkich postaciach stosuje się także inne leki: cyklosporynę, takrolimus oraz przeciwcało monoklonalne – infliksymab.

Czasami konieczne jest leczenie chirurgiczne, zwłaszcza gdy ciężki rzut choroby nie poddaje się leczeniu farmakologicznemu. Stosowane metody chirurgiczne to resekcja części lub całego jelita grubego.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Leczenie colitis ulcerosa ma charakter przewlekły i polega na zapobieganiu nawrotom oraz na łagodzeniu przebiegu zaostrzeń. Całkowite wyleczenie jest prawdopodobnie niemożliwe, ale istnieją łagodne postacie choroby przebiegające bez zaostrzeń.

Rzadkim odległym skutkiem chorób zapalnych jelit jest rak jelita grubego. Czynnikami zwiększających ryzyko jego wystąpienia są: długi czas trwania choroby i zajęcie znacznej części jelita grubego. Stosowanie leków przeciwzapalnych stanowi profilaktykę rozwoju nowotworu.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Nie wolno odstawiać leków samodzielnie, bez porozumienia z lekarzem, nawet jeśli objawy choroby dawno już ustąpiły, ponieważ przewlekłe leczenie podtrzymujące w okresie remisji jest najskuteczniejszą metodą zapobiegania nawrotom. Do nawrotu choroby może dojść po podaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych i antybiotyków oraz po infekcjach jelita grubego.

Ważne jest także monitorowanie endoskopowe – u chorych, u których wrzodziejące zapalenie jelita grubego trwa ponad 10 lat, konieczny jest nadzór w kierunku raka jelita grubego (kolonoskopia co 2 lata). W trakcie przewlekłego leczenia lekarz zleca kontrolne badania (np. morfologia, próby wątrobowe, aktywność kreatyniny), które mają na celu wczesne wychwycenie ewentualnych powikłań stosowanych leków.

Dieta chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Nie ma specjalnej diety dla chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Dieta powinna być dietą zdrowego człowieka, czyli urozmaicona i bogata w składniki odżywcze, witaminy i minerały. Najważniejsze jest unikanie potraw, które wywołują dolegliwości lub je nasilają. Restrykcyjną dietę należy zastosować jedynie w przypadku ciężkich nawrotów. W stanach zaostrzenia powinno się unikać spożywania potraw bogatoresztkowych, takich jak razowy chleb, nasiona roślin strączkowych, warzywa (zwłaszcza kapusta), owoce i potrawy z dużą zawartością błonnika, które mogą nasilić biegunkę.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Dokładna przyczyna powstawania choroby nie jest znana i nie wiadomo, jak jej zapobiegać. Można jednak zapobiegać nawrotom – najważniejsze jest przestrzeganie zaleceń lekarskich.

(źródło: https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitogrube/65244,wrzodziejace-zapalenie-jelita-grubego-colitis-ulcerosa)