Co to jest choroba Leśniowskiego i Crohna i jakie są jej przyczyny?
Choroba Leśniowskiego i Crohna (łac. morbus Leśniowski-Crohn, ang. Crohn’s disease, CD; potoczne określenie „choroba Crohna”) należy do nieswoistych chorób zapalnych jelit. Może dotyczyć każdego odcinka przewodu pokarmowego – od jamy ustnej do odbytu.
Najczęstszą lokalizacją zmian zapalnych jest końcowy odcinek jelita krętego, a w następnej kolejności jelito cienkie i grube oraz samo jelito grube. Zmiany w przełyku, żołądku i dwunastnicy występują w niewielkim odsetku przypadków, zmiany w okolicy odbytu w postaci szczelin, ropni i przetok – u około połowy chorych.
Dokładna przyczyna choroby Leśniowskiego i Crohna nie jest znana. Wśród mechanizmów powstawania wymienia się 3 główne czynniki: osobniczą podatność (genetyczną), mikroflorę jelitową i odpowiedź immunologiczną błony śluzowej pacjenta. Choroba rozwija się, gdy u podatnych osób wystąpi upośledzenie mechanizmów odpowiedzi immunologicznej na drobnoustroje wewnętrzne.
Jak często występuje choroba Leśniowskiego i Crohna?
Zachorowalność na chorobę Leśniowskiego i Crohna w Europie wynosi od 1 do prawie 11,4 na 100 000 ludności rocznie. Według danych brytyjskich liczba zachorowań na choroby zapalne jelit zwiększa się dwukrotnie co 10 lat. W Polsce epidemiologia choroby Leśniowskiego i Crohna nie została dokładnie poznana, ale w ostatnich latach notuje się zwiększenie częstości zachorowań, zwłaszcza u dzieci. Największa zachorowalność przypada na wiek młodzieńczy oraz na 3. i 4. dekadę życia, choć niektórzy uważają, że drugi szczyt częstości zachorowań przypada po 60. roku życia.
Według ostatnich danych z 88 ośrodków z początku 2012 r. według Krajowego Rejestru choroby Leśniowskiego i Crohna w Polsce zarejestrowano 5191 chorych (www.chorobacrohna.pl). 15% krewnych pierwszego stopnia osób chorujących na nieswoiste choroby zapalne jelit także cierpi na te choroby. Ryzyko zachorowania wynosi: 8,9% u potomstwa, 8,8% u rodzeństwa i 3,5% u rodziców.
Jak się objawia choroba Leśniowskiego i Crohna?
Do ogólnych, nieswoistych objawów należą: osłabienie, gorączka i zmniejszenie masy ciała (może być spowodowane niedostatecznym odżywianiem lub zespołem złego wchłaniania.
Objawy miejscowe zależą od lokalizacji, rozległości i stopnia zaawansowania zmian w przewodzie pokarmowym. Najczęściej – u 40–50% chorych – zajęty jest końcowy odcinek jelita krętego (ileitis terminalis), u 30–40% równocześnie jelito cienkie i grube (ileocolitis), a u 20% tylko jelito grube. Znacznie rzadsze jest zajęcie bliższego odcinka jelita cienkiego, a wyjątkowe górnego odcinka przewodu pokarmowego lub wyrostka robaczkowego.
Obraz kliniczny zależy od lokalizacji zmian:
- klasyczna postać z zajęciem końcowego odcinka jelita krętego – zaczyna się zwykle skrycie, niekiedy pierwszym objawem jest niedokrwistość lub gorączka o nieznanej przyczynie. U większości chorych dominują ból brzucha i biegunka. U ~30% chorych wyczuwalny jest guz w prawym dolnym kwadrancie jamy brzusznej. Rozległe zajęcie jelita cienkiego powoduje zespół złego wchłaniania manifestujący się głównie biegunką tłuszczową, ponadto: niedokrwistością, hipoproteinemią, awitaminozą (zwłaszcza B12) i zaburzeniami elektrolitowymi. Z biegiem czasu ujawniają się niedożywienie i wyniszczenie.
- jelito grube – objawy mogą przypominać wrzodziejące zapalenie jelita grubego; najczęstszym objawem choroby okrężnicy jest biegunka. Często występuje ból brzucha, zwłaszcza w przypadku zajęcia kątnicy i jelita krętego.
- okolica odbytu – wyrośla skórne, owrzodzenia, szczeliny, ropnie i przetoki okołoodbytowe; występują u 50–80% chorych z zajęciem jelita grubego, a w 27% przypadków mogą być pierwszym objawem choroby.
- u niektórych chorych występują powikłania pozajelitowe dotyczące skóry, stawów, oczu i dróg żółciowych, np. rumień guzowaty i dróg moczowych.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów?
W przypadku, nawracającej biegunki, bólów brzucha, gorączki lub niewyjaśnionego i niezamierzonego zmniejszenia masy ciała, krwawienia z przewodu pokarmowego lub zmian okołoodbytowych (ropnie, szczeliny, przetoki) należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu w celu przeprowadzenia odpowiedniej diagnostyki.
Osoby, u których rozpoznano chorobę Lesniowskiego i Crohna, i u których wystąpiło zaostrzenie objawów choroby, powinny niezwłocznie zgłosić się do lekarza, który zdecyduje o konieczności leczenia w szpitalu lub kontynuacji terapii w warunkach ambulatoryjnych. Niektóre objawy choroby (np. krwawienia z przewodu pokarmowego czy niedrożność) mogą prowadzić do ciężkich powikłań i wymagają pilnej interwencji lekarskiej.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie?
Diagnoza wymaga łącznej oceny wyników badań podmiotowego i przedmiotowego oraz badań dodatkowych, a najważniejsza pozostaje ocena endoskopowa obrazu jelita z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego. Badania laboratoryjne, takie jak oznaczenie stężenia CRP i morfologia krwi, bywają pomocne w różnicowaniu chorób zapalnych z chorobami czynnościowymi.
Spośród badań obrazowych użyteczna bywa tomografia komputerowa. W badaniu tym za rozpoznaniem choroby Leśniowskiego i Crohna przemawia pogrubienie ściany jelita ograniczone do prawostronnej części jelita grubego, włóknisty rozrost krezki oraz obecność ropni w jamie brzusznej.
Przydatne są wszelkie metody diagnostycznej oceny jelita cienkiego (pasaż przewodu pokarmowego, enteroskopia, kapsułka endoskopowa), które pozostaje jednak odcinkiem przewodu pokarmowego mało dostępnym i trudnym do zbadania. Kluczowe znaczenie w diagnostyce różnicowej ma badanie kolonoskopowe z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego.
Nie ma ścisłych kryteriów rozpoznania, zwłaszcza pozwalających zawsze odróżnić chorobę Leśniowskiego i Crohna obejmującą jelito grube od wrzodziejącego zapalenia jelita grubego; u około 10% chorych rozpoznaje się nieokreślone zapalenie jelita grubego.
Jakie są sposoby leczenia?
W leczeniu zaostrzenia choroby stosuje się leki przeciwzapalne i immunosupresyjne (hamujące niekorzystną odpowiedź immunologiczną).
W łagodnie przebiegającej postaci choroby wykorzystuje się aminosalicylany (sulfasalazynę i mesalazynę) i/lub glikokortykosteroidy (prednizon, metyloprednizolon) podawane doustnie. Mesalazyna ma szersze zastosowanie w leczeniu choroby Leśniowskiego i Crohna jelita cienkiego. W przypadku zapaleń jelita grubego stosuje się przede wszystkim sulfasalazynę. W cięższych postaciach leczenie polega na dożylnym podawaniu glikokortykosteroidów (hydrokortyzon, metyloprednizolon), a w przypadku braku poprawy – leków immunosupresyjnych.
Do dyspozycji mamy również nowsze leki, tzw. przeciwciała monoklonalne: infliksymab lub adalimumab, oraz nowszy glikokortykosteroid – budezonid.
Dość często chorzy na chorobę Leśniowskiego i Crohna poddawani są zabiegom chirurgicznym. Najczęściej są to zabiegi zawiązane z miejscowymi powikłaniami (ropnie, przetoki), ale pacjenci operowani są także z powodu zwężeń, częściowej niedrożności jelit i podejrzenia raka.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Leczenie choroby Leśniowskiego i Crohna jest przewlekłe; polega na zapobieganiu nawrotom i łagodzeniu przebiegu zaostrzeń. Całkowite wyleczenie jest prawdopodobnie niemożliwe, ale istnieją łagodne postacie choroby przebiegające bez zaostrzeń.
Rzadkim odległym skutkiem chorób zapalnych jelit jest rak jelita grubego (ok. 1,5% chorych). Czynnikami zwiększających ryzyko jego wystąpienia są: długi czas trwania choroby i zajęcie znacznej części jelita grubego.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?
Nie wolno odstawiać leków samodzielnie, bez porozumienia z lekarzem, nawet jeśli objawy choroby dawno już ustąpiły. Przewlekłe leczenie w okresie remisji jest najskuteczniejszą metodą zapobiegania nawrotom.
W trakcie przewlekłego leczenia lekarz zleca badania kontrolne (np. morfologię, próby wątrobowe, oznaczenie aktywności kreatyniny), które mają na celu wczesne wychwycenie ewentualnych powikłań stosowanych leków.
Ważna jest także profilaktyka osteoporozy, która u pacjentów z chorobą Leśniowskiego i Crohna jest dość częsta ze względu na zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej (m.in. z powodu zaburzeń wchłaniania witaminy D w jelicie cienkim oraz przewlekłej kortykoterapii).
Ważne jest także monitorowanie endoskopowe – u chorych, u których choroba występuje ponad 10 lat, konieczny jest nadzór w kierunku raka jelita grubego (kolonoskopia co 2 lata).
Dieta chorych na chorobę Leśniowskiego i Crohna
Nie ma specjalnej diety zalecanej w chorobie Leśniowskiego i Crohna. Dieta powinna być dietą zdrowego człowieka, czyli urozmaiconą i bogatą w składniki odżywcze, witaminy i minerały. Niedożywienie i niedobory składników mineralnych występują często w przebiegu choroby; niedobory dotyczą zwłaszcza kwasu foliowego, żelaza i cynku.
Najważniejsze jest unikanie potraw, które wywołują dolegliwości lub je nasilają, mogą nimi być (ale tylko u niektórych pacjentów): mleko i jego przetwory, pszenica, drożdże, kukurydza, banany, pomidory, jajka i wino.
W stanach zaostrzenia należy unikać potraw bogatoresztkowych, takich jak razowy chleb, nasiona roślin strączkowych, warzywa (zwłaszcza kapusta), owoce i potrawy z dużą zawartością błonnika, które mogą nasilić biegunkę.
W przypadku zwężeń jelita dieta powinna być ubogoresztkowa, z wyłączeniem jabłek, owoców cytrusowych, sałaty, szpinaku, buraków, ogórków, skórek z owoców i warzyw, grzybów, orzechów oraz nasion.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na chorobę Leśniowskiego i Crohna?
Dokładna przyczyna choroby nie jest znana i nie wiadomo, jak jej zapobiegać. Można jednak zapobiegać jej nawrotom – najważniejsze jest przestrzeganie zaleceń lekarskich, w tym zaprzestanie palenia papierosów. Osoby, u których w rodzinie występują nieswoiste choroby zapalne jelit, należą do grupy zwiększonego ryzyka, dlatego w przypadku wystąpienia niepokojących objawów powinny poddać się dokładnej diagnostyce.
(źródło: https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitogrube/65252,choroba-lesniowskiego-i-crohna)