Co to jest i jakie są przyczyny?
Zespół jelita drażliwego to przewlekła choroba jelita cienkiego i grubego objawiająca się bólami brzucha oraz zaburzeniami rytmu wypróżnień, które nie są uwarunkowane zmianami organicznymi ani biochemicznymi. Przez zmiany organiczne rozumie się uszkodzenia strukturalne (anatomiczne) jelit, a przez zmiany biochemiczne defekty w procesach przemiany materii.
Przyczyna zespołu jelita drażliwego nie została do końca wyjaśniona. Do najważniejszych czynników odgrywających rolę w rozwoju tej choroby należą:
- zaburzenia funkcji motorycznej jelit,
- nadwrażliwość trzewna,
- zaburzenia na osi mózgowo-jelitowej,
- przebycie biegunki infekcyjnej.
Czynność motoryczna jelit, zwana też perystaltyką, polega na naprzemiennym kurczeniu się i rozkurczaniu mięśniówki jelit, dzięki czemu treść pokarmowa przesuwa się w kierunku od żołądka do końca jelita grubego. Proces ten odbywa się nieświadomie i podlega ścisłej kontroli nerwowej oraz hormonalnej. W zespole jelita drażliwego perystaltyka ulega zaburzeniu, co przejawia się biegunką (przy zbyt szybkiej perystaltyce) lub zaparciem stolca (przy zwolnionej perystaltyce).
Chorzy z zespołem jelita drażliwego wykazują zwiększoną wrażliwość przewodu pokarmowego na różne bodźce, zwłaszcza mechaniczne. Na przykład chorzy odczuwają wzdęcie brzucha przy małej ilości gazów w jelitach lub uczucie parcia przy niewielkim wypełnieniu odbytnicy stolcem.
U ponad 50% pacjentów z zespołem jelita drażliwego zwracających się do lekarza występują zaburzenia w sferze psychologicznej, najczęściej lęk i depresja. Mają one niekorzystny wpływ na nasilenie dolegliwości, z których największe znaczenie ma ból brzucha, odczuwany bardziej przy stosunkowo niedużych zaburzeniach jelitowych. Stres może nasilać dolegliwości bólowe i zaburzać perystaltykę.
W ostatnich latach wyodrębniono poinfekcyjną postać zespołu jelita drażliwego, która ujawnia się kilka miesięcy po przebyciu zakażenia jelitowego, będącego przeważnie skutkiem tzw. zatrucia pokarmowego. Postać ta stanowi około 10% wszystkich przypadków zespołu jelita drażliwego.
Jak często występuje zespół jelita drażliwego?
Zespół jelita drażliwego należy do najczęstszych chorób układu pokarmowego. Objawy zgodne z rozpoznaniem tego zespołu występują u 10–20% przedstawicieli dorosłej populacji. Kobiety chorują 2 razy częściej niż mężczyźni. Zespół jelita drażliwego występuje rodzinnie i są już pierwsze dowody potwierdzające udział zmian genetycznych w powstawaniu tej choroby.
Jak się objawia zespół jelita drażliwego?
Zgodnie z definicją głównymi objawami zespołu jelita drażliwego są bóle brzucha i zaburzenia rytmu wypróżnień. Objawy te pojawiają się zwykle w wieku 20–40 lat.
Warunkiem rozpoznania zespołu jest utrzymywanie się objawów przynajmniej przez 3 miesiące. Bóle brzucha mają zmienne nasilenie i lokalizację, chociaż częściej dotyczą podbrzusza. Towarzyszy im biegunka lub zaparcie stolca albo naprzemienna biegunka z zaparciem. Wypróżnienie przynosi na ogół ulgę w bólach.
Ważnymi objawami zespołu jelita drażliwego są także wzdęcie brzucha oraz nadmiar gazów jelitowych. Uczucie wzdęcia występuje nawet bez powiększenia obwodu brzucha. Do innych objawów, które występują tylko w części przypadków, należą nudności, bóle krzyża, mięśni i stawów, częste oddawanie moczu, zaburzenia ginekologiczne oraz lęk i depresja.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów?
Bóle brzucha i zmiany rytmu wypróżnień mogą być objawami poważnych chorób organicznych, w tym nowotworów układu trawienia. Dlatego wystąpienie i utrzymywanie się takich objawów wymaga skonsultowania się z lekarzem, który oceni, czy istnieje ryzyko innych chorób niż zespół jelita drażliwego. Na zwiększone ryzyko chorób organicznych wskazują takie objawy (zwane alarmującymi), jak utrudnienie połykania, powtarzające się wymioty, zmniejszenie masy ciała, krwawienie z przewodu pokarmowego i niedokrwistość, zwłaszcza jeśli dotyczą osób po 40. roku życia. W przypadku pojawienia się tych objawów lekarz zaleci odpowiednie badania diagnostyczne.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie?
Do ustalenia rozpoznania zespołu jelita drażliwego wystarczy stwierdzenie zgodności objawów występujących u pacjenta z kryteriami tego zespołu. W tym celu lekarz może zadać trzy pytania:
- Czy bóle brzucha zmniejszają się lub ustępują po wypróżnieniu?
- Czy początkowi bólów brzucha towarzyszy zmiana rytmu wypróżnień (biegunka lub zaparcie)?
- Czy początkowi bólów brzucha towarzyszy zmiana objętości i konsystencji stolca (stolce obfite lub skąpe, płynne lub twarde, przypominające kulki)?
Odpowiedzi twierdzące na dwa z tych pytań przy braku objawów alarmujących pozwalają na rozpoznanie zespołu jelita drażliwego, oczywiście jeśli objawy choroby utrzymują się dostatecznie długo, czyli przynajmniej 3 miesiące.
Dość często w celu upewnienia się, że objawy nie są wynikiem choroby organicznej, lekarze zalecają wykonanie prostych badań laboratoryjnych krwi (OB, morfologia, badanie ogólne moczu) lub stolca (badanie bakteriologiczne i pasożytnicze). Kolonoskopia nie należy do rutynowych badań wykonywanych w przypadku podejrzenia zespołu jelita drażliwego, ale może być wskazana u chorych, których stan się nie poprawia mimo leczenia, oraz u osób po 50. roku życia.
Jakie są sposoby leczenia?
Leczenie zespołu jelita drażliwego obejmuje postępowanie ogólne, manipulacje dietetyczne, leczenie farmakologiczne i psychoterapię.
Postępowanie ogólne polega na wytłumaczeniu choremu natury choroby i jej objawów, omówieniu sposobów zwalczania bólów brzucha, biegunki i zaparcia oraz na udzieleniu silnego wsparcia psychologicznego.
W leczeniu zespołu jelita drażliwego nie obowiązuje żadna szczególna dieta. Chory powinni się wystrzegać pokarmów i napojów wywołujących objawy lub je nasilających, takich jak pokarmy tłuste i wzdymające oraz kawa. Niektórzy pacjenci źle tolerują laktozę zawartą w słodkim mleku i inne substancje pochodzenia węglowodanowego zawarte w jabłkach, gruszkach, cebuli, porach, kapuście i pieczywie. Otręby, pomocne u części osób z zaparciem, mogą zwiększać ilość gazów i wywoływać wzdęcie brzucha.
Leki stosowane w zespole jelita drażliwego mają zwalczyć objawy tego zespołu. Najczęściej stosuje się leki rozkurczowe, przeciwbiegunkowe i przeciwzaparciowe. U części chorych poprawa (zwłaszcza złagodzenie bólów) następuje po przyjęciu leków przeciwdepresyjnych z różnych grup farmakologicznych. W przypadkach z biegunką i wzdęciem stosuje się antybiotyki, zwłaszcza praktycznie niewchłanialną ryfaksyminę. Korzystna zmiana bakteryjnej flory jelitowej ze złagodzeniem objawów (przede wszystkim biegunki) może nastąpić również po zastosowaniu probiotyków. Spośród metod leczenia psychologicznego pozytywną opinię mają hipnoza, terapia poznawczo-behawioralna oraz techniki relaksacyjne.
Czy możliwe jest wyleczenie?
Trwałe wyleczenie z zespołem jelita drażliwego nie jest możliwe. Chorzy uczą się, jak sobie radzić z objawami zespołu, i prowadzą w miarę normalne życie. Rokowanie w tej chorobie jest dobre. Mimo niekiedy wieloletniego przebiegu choroba nie postępuje i nie prowadzi do wyniszczenia.
Czy można coś zrobić, aby uniknąć zachorowania?
Postępowanie profilaktyczne w zespole jelita drażliwego nie jest znane. Ryzyko zachorowania można zmniejszyć jedynie przez unikanie zakażeń (zatruć) pokarmowych.
Zespół jelita drażliwego – odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania
1. Co mi jest?
Zespół jelita drażliwego polega na zaburzeniach funkcji jelit wyrażających się bólami brzucha oraz zmianami rytmu wypróżnień (biegunka i/lub zaparcie stolca). Objawy te nie są uwarunkowane zmianami anatomicznymi w jamie brzusznej.
2. Czy to coś poważnego?
Dolegliwości w zespole jelita drażliwego są przewlekłe i mogą być dokuczliwe, ale można je złagodzić lub okresowo usunąć za pomocą diety, leków i/lub psychoterapii. Sama choroba ma łagodny charakter i nigdy nie prowadzi do poważnych lub nieodwracalnych skutków zdrowotnych.
3. Czy choroba nie tkwi „w głowie”?
W pewnym sensie tak jest, ponieważ zespół jelita drażliwego jest skutkiem zaburzeń na osi mózgowo-jelitowej. Różne bodźce jelitowe są odczuwane w mózgu jako ból, który z kolei wywołuje lęk i nasila zaburzenia jelitowe (np. przyspieszenie perystaltyki z biegunką). Nie ma jednak mowy o chorobie psychicznej.
4. Czy należy stosować dietę?
Zasadniczo żaden rodzaj diety nie jest zalecany. Ograniczenia dietetyczne mogą wynikać ze złej tolerancji niektórych pokarmów, np. mleka, warzyw czy owoców. Chorzy ze wzdęciem brzucha powinni unikać słodyczy, pokarmów wzdymających i napojów gazowanych.
5. Czy probiotyki mają znaczenie lecznicze?
W zespole jelita drażliwego stwierdza się przesunięcia (zaburzenia) w jelitowej florze bakteryjnej, dlatego w leczeniu tego zespołu u części chorych można uzyskać poprawę objawową, stosując niektóre antybiotyki lub probiotyki. O rodzaju zastosowanych leków decyduje lekarz.
(żródło: https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitogrube/80662,zespol-jelita-drazliwego.html)